Water, het blauwe goud, is voor Bangladesh van levensbelang. Mensen, dieren, (textiel)fabrieken en akkers slurpen water. De Bengaalse bevolking en de economie, dat voor een groot deel afhankelijk is van zijn waterbronnen, groeien als kool. Tussen 1950 en nu is de Bengaalse bevolking verdriedubbeld en de komende drie jaar krijgt het land er nog eens tien miljoen mensen bij. Om al die monden te kunnen blijven voeden zijn investeringen in water en landbouw cruciaal. Door overbevolking komen namelijk steeds meer mensen te wonen in gebieden met een verhoogd overstromingsrisico.
Beschikbaarheid, kwaliteit en bescherming tegen watergeweld zijn dan ook cruciaal om te overleven en te groeien. Dat vraagt om goed beheer van oppervlaktewater, middels nieuwe technieken voor de waterwinning, zuivering, ontzilting en irrigatie. Tegelijkertijd heeft Bangladesh maar een beperkte controle over die rivieren, omdat ze grensoverschrijdend zijn. Waterbeleid van buurlanden als India is dus ook bepalend.
Klimaat en watergeweld
Met een lange kustlijn van 575 kilometer langs de Golf van Bengalen en een landschap dat wordt gekarakteriseerd door vele waterwegen heeft Bangladesh de grootste rivierdelta ter wereld. Driekwart van het land ligt onder de tien meter boven zeeniveau en 80% van het land bestaat uit flood plains van de Brahmaputra, Ganges and Meghna rivieren.
Dat maakt het land kwetsbaar voor klimaatverandering en natuurrampen, vooral de kustgebieden aan de Golf van Bengalen, in het bijzonder het zuidwesten van het land. Volgens de Climate Change Vulerability Index is het land een van de, zo niet hét, kwetsbaarste economieën ter wereld voor klimaatverandering. Jaarlijks richten overstromingen, tropische cyclonen, tornado’s en vloedgolven grote schade aan. Een kwart tot ruim tweederde van het land komt dan onder water te staan. Vorig jaar (2016) leidden overstromingen en hoge rivierstanden tot tientallen doden, volksverhuizingen, schade aan behuizing en gewassen. De gevolgen van deze rampen worden versterkt door ontbossing, bodemuitputting en erosie van rivierbanken.
Jaarlijks valt er in Bangladesh, met name gedurende het monsoon seizoen tussen juni en september tussen de 1400 en 5000 mm regen. Droogtes in het resterende jaar zijn juist een oorzaak voor waterschaarste. In 2014 had het land de hoogste temperatuur in 54 jaar, wat leidde tot een acuut watertekort in rivieren.
Landbouw
De landbouw, waar nog altijd ruim de helft van de bevolking zijn brood verdient, is extra kwetsbaar voor natuurrampen en watergeweld. Overstromingen kunnen het land en gewassen beschadigen; doordat de zee steeds meer landinwaarts trekt neemt de verzilting van land en bodem toe. Maar weinig gewassen zijn tegen die hoge zoutgehaltes bestand. Verzilting bedreigt jaarlijks een miljoen hectare (landbouw)grond. Dat bemoeilijkt diversificatie, waardoor het zuiden bijvoorbeeld afhankelijk wordt van import van aardappelen en andere gewassen uit het noorden van Bangladesh. Ook erosie van rivierbanken bedreigt jaarlijks duizenden hectare land.
Zoutresistente rijstsoorten en andere gewassen zijn ontwikkeld, maar nog lang niet beschikbaar voor alle boeren. Het gros van de zaden zijn ontwikkeld/hergebruikt door boeren zelf en van lagere kwaliteit. Veel van de commerciële zaadbusiness is in handen van de overheid.
Grondwater is de belangrijkste watervoorziening, dat wordt gebruikt voor zowel consumptie als landbouw. Vooral rijstverbouw en kweekvisserij vragen grote hoeveelheden water. De beschikbaarheid van regenwater is seizoensafhankelijk. Omdat Bangladesh kampt met dalende grondwaterstanden en een afnemende waterkwaliteit door onder meer verzilting en besmetting met arsenicum is een toekomstig watertekort reëel. Een goede balans tussen water voor consumptie en de economie is cruciaal.
Irrigatie maakt het mogelijk om rijst te verbouw buiten het regenseizoen, tussen oktober en maart. Dat is ook goed voor de werkgelegenheid. Boeren proberen braakligging van hun land te voorkomen door tussen de rijstoogsten door ook andere gewassen te verbouwen, zoals groenten en fruit. Dat kan alleen als kunstmest en water voorradig zijn. Momenteel is zo’n 65% van de bruikbare landbouwgrond geïrrigeerd.
Bescherming tegen het water
Volledige bescherming tegen de overstromingen en andere natuurrampen is waarschijnlijk een onbereikbare droom. Wel kunnen de gevolgen zoveel mogelijk beperkt worden door mensen en land weerbaar te maken en bescherming te bieden. Er is veel geïnvesteerd in kustbescherming (chars, riffen, mangrovebossen), dijken en afwatering om bescherming te bieden tegen hoge waterstanden. Door toenemend natuurgeweld en slecht onderhoud schieten die dijken nog steeds/steeds vaker tekort. Dijkdoorbraken, die naar verwachting steeds vaker gaan voorkomen, zijn een grote bedreiging voor levens en leefgebieden van de Bengalen.
Nederland en Bangladesh: een korte terugblik
De handels-en ontwikkelingsrelatie tussen Nederland en Bangladesh is al zo oud als Bangladesh zelf, bijna vijftig jaar. Aan de wieg staat de Nederlandse wateringenieur Willem Johan van Blommenstein, die een jaar na de de grote overstromingen van Bangladesh (toen nog Oost-Pakistan) in 1954 en 1955 deelnam in een VN-missie om de overheid van te adviseren. In 1964 volgde daar een Masterplan Waterbeheer uit, met o.a. de opzet van dijken, kanalen, pompstations, polders en een Bengaalse waterinstantie, gemodelleerd naar Rijkswaterstaat.
Sinds de erkenning van het Aziatische land, in 1971, na de onafhankelijkheidsoorlog, is de Nederlandse overheid een samenwerkingsrelatie met de Bengaalse overheid aangegaan. De Nederlandse ‘waterkennis’ is gedurende decennia ingezet om Bangladesh te helpen met waterbeheer, kustbeheer, landwinning en beleidsplanning.
Sinds het Delta Development Project (1976) hebben een serie grote projecten geleid tot betere landbouwopbrengsten, versterking van instituties en vermindering van armoede. Momenteel zijn water, voedselzekerheid de belangrijkste aandachtsgebieden van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid voor Bangladesh. Speerpunten goed bestuur, gendergelijkheid en klimaat. Bangladesh heeft met steun van Nederland waterbeleid gemaakt, waaronder het Deltaplan 2100. Dit langetermijnplan is een raamwerk voor initiatieven voor waterbeheer en bescherming tegen overstromingen en een referentiepunt voor investeringen.
Van hulp naar handel
De relatie ontwikkelt zich gaandeweg van hulp naar handel. In 2013 staat Nederland in de top vijf van grootste investeerders in Bangladesh. Het gros (80%) gaat naar de textielindustrie, maar ook in agrofood, scheepsbouw en ICT. Andersom voert Nederland (en Europa) vooral ingevroren garnalen en gamba’s van Bangladesh in. Er is ruimte voor groei in de handelsrelatie. Waterprojecten zijn steeds vaker publiek-private partnerschappen waar het Nederlandse bedrijfsleven een rol speelt. Ook zijn verschillende onderzoeksinstituten en universiteiten betrokken bij landbouw- en watergerelateerdonderzoek in Bangladesh.
Wil jij jouw expertise ook voortzetten in Bangladesh en de bevolking een zetje in de rug geven?
