Ben Tiggelaar is de vaste columnist van tijdschrift De Zaak. Hij is schrijver en trainer, met als doel: mensen te helpen hun dromen om te zetten in actie. Hij werkt vanuit eigen praktijkonderzoek, met veel gevoel voor entertainment en een gedegen achtergrond in gedragswetenschap.
(Utrecht, december 2013)
Een paar jaar geleden had ik opeens ruzie met een dure adviseur. Hij werkte freelance voor de overheid. Uurtje factuurtje. Voor zijn opdrachtgever wilde hij mij inhuren. Maar hij was van mening dat ik hem daarvoor een ‘kickback fee’ moest betalen. Een vergoeding voor zijn bemiddeling. Om het nét een beetje interessanter te maken. Voor hem.
Ik zei “Dus jij laat je per uur betalen door je opdrachtgever om iemand te zoeken. En dan wil je door die persoon zelf ook betaald krijgen? Dat is fraude.”
Grote verontwaardiging: wat hij verlangde was volgens hem volkomen normaal. Iedereen deed het. En ik moest niet zo moeilijk doen. Ik vind – nog steeds – dat ik gelijk had met mijn ‘antistrijkstokbeleid’. Maar ik ken ook genoeg mensen die mijn reactie overdreven vinden. Want kijk: bedrog, omkoperij en fraude, daar doen we niet aan. Maar nét een beetje afronden hier en daar, een beetje rommelen in je eigen voordeel… Is dat nu zo’n probleem?
We sjoemelen allemaal
Een van mijn favoriete psychologen is Dan Ariely. Hij doet al jaren onderzoek naar sjoemelen. Een paar maanden geleden bezocht ik hem in de VS, in Durham, North-Carolina, waar hij woont en werkt. Hij legde het nog eens haarfijn uit. De gelegenheid creëert de sjoemelaar. We sjoemelen allemaal. En we doen het sneller en méér wanneer er sprake is van:
– onduidelijke regels (mag dit nu nét wel of nét niet?);
– strijdige belangen (het Rijk wil dat ik veel belasting betaal, ik wil zo min mogelijk afdragen).
Voorbeeldgedrag omgeving
Zodra er sprake is van zo’n grijze zone is alles wat we met een creatieve redenering kunnen goedpraten, voor onszelf geoorloofd. En wat ons erg helpt in het verzinnen van zo’n redenering, is het voorbeeldgedrag in onze omgeving. Sjoemelen is besmettelijk. Als ondernemer ben je een voorbeeld. Of je dat nu leuk vindt of niet. We hebben collega’s, klanten, medewerkers… Wanneer je altijd je facturen naar boven afrondt, krijg je van anderen ook al snel nét iets vettere declaraties.
Goed verhaal breien
Begrijp me goed, het gaat bijna nooit om regelrechte fraude. Het gaat om die dingen die eigenlijk nét niet echt netjes zijn, maar waar we voor onszelf nog wel een goed verhaal omheen kunnen breien. De computer van de zaak die, hoewel nog niet afgeschreven, naar de kinderen gaat. Die mooie eetkamertafel die als vergadermeubel in de boeken staat. Wanneer we als ondernemers nét niet het goede voorbeeld geven, maken we het voor de mensen om ons heen wel heel gemakkelijk om een creatieve redenering in eigen voordeel te verzinnen.
Sinds mijn bezoek aan North-Carolina kijk ik net iets anders terug op mijn aanvaring van destijds. Natuurlijk lag het aan die adviseur. Die deugde niet. Maar blijkbaar had hij op de een of andere manier het gevoel dat hij aan mij prima zoiets kon vragen. En dat zit me nog steeds nét niet echt lekker.
