De iPad toont twee akkers in Bangladesh. “Dit is traditionele teelt”, vertelt Marc van Rijsselberghe, wijzend op de zo goed als kale akker. “En die, groen en volgroeid met wortelen, is het resultaat van een proef met 120.000 wortels. Van de twaalf geteste variëteiten bleek een enkele wortel geschikt voor de zoute grond van het land.” De Texelaar is oprichter en directeur van het Zilt Proefbedrijf Texel, dat al zo’n tien jaar onderzoek doet naar zouttolerantie van honderden groentegewassen. Een bulk aan kennis die broodnodig de wereld over moet, vindt hij, want wereldwijd is circa een miljard hectare afgeschreven door verzilting.
Oprukkend zout
Nederlandse boeren zijn maar mondjesmaat te overtuigen van het belang van teelt op zoute gronden. Maar Bangladesh moet niet veel langer wachten, vertelt Tessa Schmelzer, landenvertegenwoordiger van ICCO in Bangladesh, waarmee Van Rijsselberghe samenwerkt. Voor het interview in de tot vergaderruimte omgebouwde schapenschuur ‘schuift’ ze vanuit Dhaka (de hoofdstad van Bangladesh) aan via een skypegesprek. “Verzilting van landbouwgronden in de deltagebieden van Bangladesh is een enorm probleem”, aldus Schmelzer. “Overstromingen als gevolg van klimaatverandering nemen toe en duren langer. Het zout dat achterblijft, tast productiviteit van landbouwgewassen aan.” Ruim een derde van de kustgebieden van Bangladesh is landbouwgebied. De helft daarvan wordt bedreigd door oprukkend zout.
Toen de voorganger van Schmelzer las over de ziltproefteelt op Texel, enkele jaren terug, zocht ze contact met Van
Rijsselberghe. Sinds 2015, en met €2,1 mln financiering van de Postcodeloterij, traint het Texelse bedrijf Bangladeshi ‘modelboeren’. Op de acht gewassen die op Texel op zouttolerantie zijn getest, kan de aardappel nu lokaal worden geteeld. ICCO zorgt dat die kennis zich onder meer boeren verspreidt. De zilte gewassen worden inmiddels bij 5.000 boeren in Bangladesh geïntroduceerd. Schmelzer hoopt dat nog veel meer groentegewassen kunnen worden getest. “Goed voor een gevarieerd dieet.” Teelt op zoute gronden maakt ook landbouw in de zomer mogelijk.”
Niet zonder elkaar
Het contrast tussen de voormalige schapenschuur (‘de Boet’) op het Texelse platteland en de stadse daken van de metropool Dhaka, waar Schmelzer woont, kan niet groter. Maar de skypeverbinding is perfect. En dat moet ook wel, want skype is een belangrijk communicatiemiddel tussen de twee. Tussen Texel en Bangladesh zijn vele bezoeken geweest, maar Van Rijsselberghe en Schmelzer hebben elkaar nog niet ‘live’ ontmoet.
Ze kunnen namelijk niet zonder elkaar, wat ziltteelt in Bangladesh betreft. “Ik wil gewassen telen en honger bestrijden”, aldus Van Rijsselberghe. “Maar ik heb niet het netwerk en de infrastructuur, waarover ICCO wel beschikt.” ICCO werkt al 40 jaar in Bangladesh, zegt Schmelzer. “We hebben een netwerk van lokale ngo’s, die precies weten welke boeren ondernemers zijn en wie welke grond heeft. Het is erg belangrijk te weten met wie je samenwerkt.” ICCO helpt die ngo’s in het goed overdragen van de kennis, financiële verantwoording en beleid. En brengt de boeren ook in contact met leveranciers van zaden, mest en andere landbouwdiensten. Schmelzer: “We spelen vooral een verbindende rol.”
Betrouwbare partner
Een betrouwbare lokale partner is essentieel, zegt Van Rijsselberghe. “Als wij al die duizenden boeren moeten gaan bereiken, moet ik een flatgebouw aan personeel op Texel optuigen. Dat werkt niet.” En dankzij een groeiende aandacht voor zijn bedrijf (“vorig jaar had ik 41 cameraploegen op bezoek”) krijgt hij dagelijks allerlei aanvragen uit alle hoeken van de wereld. “Je wilt niet weten wat daar allemaal tussen zit. Van drugsbaronnen en oplichters tot grote kennisinstituten en mensen die mijn zaak willen opkopen. Onze kennis moet de grond in, zo dicht mogelijk bij de boeren voor wie het bestemd is.” De rest doet ICCO, die zorgt dat die kennis beklijft.
En dan nog gaat het niet vanzelf. “De vertaalslag maken van het Texelse platteland naar de ‘wetmatigheden’ van een land als Bangladesh, of Pakistan of Ghana waar het Zilt Proefbedrijf ook al werkt, is soms verschrikkelijk gecompliceerd, aldus Van Rijsselberghe. “Een ondernemer zoals ik, heeft nou eenmaal niet dezelfde snelheid als een grote hulporganisatie als ICCO.” Vooral die protocollen en procedures, verzucht de ondernemer. In Pakistan, waar hij met andere organisaties samenwerkte, kon hij niet de deur uit zonder zware bewaking. “Met zes mannen gewapend met kalasjnikovs mijn aardappels bekijken, dat houd ik niet lang vol. Dat kan een belemmering zijn om samen te groeien en ontwikkelen.”
Online kennis delen
Maar de lokale veiligheidssituatie in Pakistan, en in toenemende mate in Bangladesh, vraagt nou eenmaal om bepaalde veiligheidsmaatregelen, aldus Schmelzer. “En als organisatie ter plekke moeten we ons aan de regels houden. De financiering van Nederland naar Pakistan verloopt via directe rekeningen van de organisaties, maar de lokale overheid moet wel akkoord geven op de transfer”, legt ze uit. “En als we niet goed en tijdig aan ze rapporteren, krijgen we het geld dus niet. Daarin hebben we niks te willen. En onze partner dus ook niet.”
Belangrijk is dat je samen hetzelfde doel nastreeft, aldus Schmelzer. ICCO wil armoede bestrijden. En Van Rijsselberghe wil dat ook. Goede afspraken, bijvoorbeeld over de communicatie, zijn belangrijk, vinden beiden. En die protocollen, voegt Schmelzer toe, “daarin vinden we wel een middenweg.”
“Ik wil gewassen telen en honger bestrijden”
“Heel Europa heeft zichzelf vijftig jaar voor de gek gehouden dat planten niet tegen zout kunnen”, zegt Van Rijsselberghe. “We zijn verslaafd aan zoet water.” Maar tien jaar testen van zo’n 800 gewassen, “van aardappels tot zeewier” heeft een bulk aan kennis opgeleverd. Kennis die de ondernemer het liefst in de strijd tegen honger en ondervoeding beschikbaar stelt. Nu gebeurt dat via training en de opzet van een kenniscentrum. In de toekomst wellicht via een ‘open source website’ waar boeren wereldwijd kunnen inloggen als ze willen weten welk gewas het het beste op hun akker doet.
Zilt Proefbedrijf Tested on Texel / Salt Farm Texel
Het Zilt Proefbedrijf ontstond toen een aardappelveredelaar aan de Texelse boer en ondernemer Marc van Rijsselberghe vroeg hem te helpen bij de selectie van gewassen op verzilte gronden. Sindsdien heeft Zilt Proefbedrijf honderden landbouwgewassen getest op zouttolerantie, op een openlucht laboratorium met verschillende soorten zoutconcentraties. Het bedrijf werkt samen met talloze instellingen, universiteiten en instanties.
ICCO Cooperation
De Nederlandse organisatie ICCO Cooperation, opgericht in 1964, maakt zich samen met lokale organisaties, bedrijven en overheden hard voor economische ontwikkeling, voedselzekerheid, verantwoord ondernemen en noodhulp. ICCO heeft het hoofdkantoor in Utrecht en een netwerk van regiokantoren in Afrika, Azië en Latijns-Amerika.
