Wat is auteursrecht?
De wet zegt: Auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om dit werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. De schrijver van een boek is daarmee de enige die dat boek mag uitgeven. Meestal worden boeken uitgegeven door uitgevers, maar dat mag alleen met toestemming van de schrijver. Gaat iemand anders met het werk aan de haal, dan is die persoon strafbaar.
Auteursrecht geldt niet alleen voor boeken en kunst, maar ook voor bijvoorbeeld brieven, gedichten, opstellen, artikelen, slagzinnen, advertenties, toneelstukken, muzikale composities, speeches, films, computersoftware, vormgeving, bouwtekeningen, illustraties, architectuur, grafische ontwerpen, lettertypen en foto’s.
In feite komt het er op neer dat elk werk dat iemand heeft verzonnen, beschermd is. Het werk moet wel origineel zijn: het mag niet zijn nageaapt. En het werk moet waarneembaar zijn, dat wil zeggen: te horen of te zien – een idee is niet auteursrechtelijk beschermd. Alleen de maker mag het auteursrechtelijk beschermde werk vrij gebruiken. Als iemand anders de tekening, tekst of foto wil gebruiken, dan moet hij de maker om toestemming vragen. Voor die toestemming moet meestal betaald worden.
Zo legt u auteursrecht vast
Auteursrecht ontstaat automatisch – en dus gratis – simpelweg door het werk te maken. Registreren is niet nodig, sterker: registratie is niet eens mogelijk. In Nederland kennen we geen auteursrechtenregister.
Alle rechten voorbehoudenVaak staat er bij een tekst, foto of illustratie: “alle rechten voorbehouden”, gevolgd door een “copyright notice”: ©. Die zin mag worden opgenomen, maar echt nodig is het niet. Auteursrecht heeft de maker sowieso al. Het vermelden van: © gevolgd door jaar van publicatie en naam kan wel handig zijn. Anderen weten dan wie die maker is en weten aan wie ze toestemming moeten vragen als ze het werk of een deel daarvan willen gebruiken.
Auteursrecht vastleggenZoals gezegd is registratie niet nodig. Door een tekst, ontwerp, tekening of foto te maken heeft u automatisch auteursrecht. Maar hoe bewijst u dat u auteursrecht heeft en dat ú de eerste was die op het idee kwam? Voor het bewijs is het handig om de datum waarop het auteursrecht ingaat vast te leggen. Mocht u ooit in een rechtszaak verwikkeld raken waarbij iemand anders beweert de
maker te zijn, dan kunt u de registratie als bewijs gebruiken:
- i-DEPOT
U kunt ook gebruik maken van een i-DEPOT van het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE). U stuurt twee kopieën van uw werk of een beschrijving daarvan naar het BBIE, één daarvan ontvangt u voorzien van dagstempel retour, het andere exemplaar wordt bewaard door het BBIE. U moet gebruik maken van de speciale i-DEPOT envelop, die u kunt aanvragen bij het BBIE. Aanvragen kan via de site van het BBIE. Kijk voor meer informatie op www.boip.int - Notaris
U kunt ook een kopie of beschrijving van uw werk bij een notaris deponeren. Daar zijn kosten aan verbonden, hoe hoog die kosten zijn verschilt per notaris. - Online
U kunt ook online registreren bij de organisatie File-Reg International B.V. Online registreren is makkelijk, maar niet meer waard dan een datumstempel van de Belastingdienst.
Werkgever en werknemerIn de wet staat dat de maker van een werk het auteursrecht heeft, maar dat gaat niet altijd op. Als een werknemer in dienst van een werkgever een ontwerp, illustratie of ander auteursrechtelijk beschermd werk maakt, dan krijgt de werkgever het auteursrecht. Van de regel dat een werkgever het auteursrecht heeft, kan worden afgeweken. Zo’n afwijking kan in het arbeidscontract worden opgenomen of per geval worden afgesproken. Een mondelinge afspraak is voldoende, maar omdat een mondelinge afspraak moeilijk te bewijzen is, is op schrift stellen aan te raden.
FreelancersEen freelancer is niet in dienst van een werkgever, de freelancer heeft het auteursrecht in principe dan ook zelf. Laat u een tekst schrijven door een freelancer, dan moet de freelancer u toestemming geven om de tekst te mogen gebruiken. Om misverstanden te voorkomen is het verstandig de toestemming op schrift te stellen. Schrijft een freelancer in uw opdracht een tekst voor een brochure, dan mag u de tekst alleen voor die brochure gebruiken. Wilt u de tekst ook op internet plaatsen, dan is daar apart toestemming voor nodig. U kunt dat natuurlijk ook in één keer regelen.
Opdrachtgever en opdrachtnemerU geeft een ontwerpbureau de opdracht om voor uw bedrijf een logo te ontwerpen. Wie heeft nu het auteursrecht: u als opdrachtgever of het ontwerpbureau als maker? Omdat het ontwerpbureau het logo zelf verzint, krijgt het ontwerpbureau het auteursrecht. En hoe zit het als u een timmerman vraagt een door u ontworpen stoel te maken? In dat geval heeft u als ontwerper het auteursrecht, de timmerman voert het ontwerp alleen maar uit. Zodra een opdrachtnemer de vrijheid heeft om naar eigen inzicht iets te maken: een illustratie, een website, een softwareprogramma etc. dan komt aan hem – als maker – het auteursrecht toe. Wilt u als opdrachtgever de auteursrechten zelf hebben, dan moet u dit van tevoren met de opdrachtnemer bespreken en vastleggen. En geeft u een ontwerper een opdracht om een logo voor uw
briefpapier te maken, dan mag u dat logo alleen voor uw briefpapier gebruiken. Wilt u het ook op uw website en bedrijfsauto’s plaatsen, dan moet u dat apart afspreken.
Iemands werk gebruiken
Als u iemands werk wilt gebruiken dan heeft u toestemming van de auteursrechthebbende nodig. U zult hier in de meeste gevallen een vergoeding voor moeten betalen. Hoe hoog de vergoeding is, bepaalt degene die het auteursrecht heeft – daar zijn geen richtlijnen voor.
Geen toestemming nodig: citaatrecht
Soms mag u het werk van een ander zonder toestemming en zonder vergoeding (deels) overnemen. Zo mag u nieuwsberichten en informatie van de overheid bijna altijd gebruiken, tenzij er bij de tekst staat ‘auteursrecht voorbehouden’. Ook mag u – zonder toestemming en zonder vergoeding – een deel van andermans werk gebruiken in een aankondiging, bespreking, kritiek of artikel. Het recht om een deel van een werk over te nemen heet ‘citaatrecht’. Aan citaatrecht zijn wel voorwaarden verbonden: zo moet het citaat dienen als verduidelijking én niet alleen ter versiering en moeten bron en maker vermeld worden. Bij bespreking van het werk van een kunstenaar mag – ter verduidelijking – een afbeelding van zijn werk worden opgenomen. Hetzelfde werk mag echter niet ter versiering in een brochure afgebeeld worden.
Openbare weg
Wat wel mag is een foto maken van een kunstwerk of gebouw aan de openbare weg, u mag zo’n foto ook afbeelden in bijvoorbeeld een advertentie of een folder. Dat mag ook als versiering, als de afbeelding maar niet de kern van het werk is. Ook moet u het gebouw of het kunstwerk afbeelden ‘zoals het zich aan de openbare weg bevindt’.
Let wel: als u gebruik wilt maken van het werk van iemand anders, krijgt u ook te maken met de Wet op de Naburige Rechten. De auteurswet regelt de rechten van de makers, terwijl de Wet op de Naburige Rechten de rechten beschermt van uitvoerende kunstenaars, producenten van geluidsdragers en omroeporganisaties.
Voorbeeld: u gaat een presentatie houden over bijvoorbeeld beveiliging van kantoorpanden en wilt een documentaire gebruiken die u op heeft opgenomen van tv. Toch kan dit niet zomaar. De producent van de documentaire heeft namelijk Naburige Rechten. U moet toestemming vragen om dit te gebruiken en vervolgens een vergoeding afdragen aan de Stichting ter Exploitatie van Naburige Rechten (SENA) De hoogte van deze vergoeding hangt af van verschillende factoren zoals soort opname of grote van het publiek.
Overigens komen deze kosten bovenop de kosten van de BUMA- tarieven, die in een gezamenlijke factuur met de Naburige Rechten worden berekend aan gebruikers.
Voorbeeld: wanneer u achtergrondmuziek in uw winkel draait, ontvangt u jaarlijks een factuur waarmee zowel de betaling van rechten aan de componist als aan de uitvoerend artiest wordt voldaan.
Als u geen vergoeding afdraagt, loopt u kans op een strafrechtelijke vervolging met een maximale gevangenisstraf van vier jaar en/of een geldboete van maximaal € 45.378,-.
Duur van auteursrecht Auteursrecht vervalt 70 jaar na het overlijden van de maker. Is het werk anoniem of heeft een rechtspersoon het auteursrecht, dan eindigt het auteursrecht 70 jaar na de eerste publicatie. De Nachtwacht van Rembrandt is rechtenvrij, maar dat betekent niet dat u elke foto van de Nachtwacht mag gebruiken. De maker van de foto heeft namelijk ook weer auteursrecht. De
oplossing? Zelf een foto maken.
Overdracht van auteursrechten
Als u een schilderij koopt, bent u weliswaar eigenaar van het schilderij maar niet van het auteursrecht. Dat blijft in handen van de schilder, u mag een foto van uw eigen schilderij dus niet zomaar in een folder opnemen of op een website plaatsen. Ook het auteursrecht kan worden verkocht of beter:overgedragen. Zo’n overdracht moet altijd schriftelijk gebeuren. Is het auteursrecht eenmaal overgedragen, dan heeft de oorspronkelijke maker geen zeggenschap meer over zijn werk. Zo kan een uitgever die de auteursrechten van een schrijver heeft gekocht het boek laten verfilmen. Voorwaarde is wel dat de schrijver ook het recht om van het boek een film te maken heeft overgedragen. In verreweg de meeste auteursrechtcontracten staat dat de koper “het werk openbaar mag maken en verveelvoudigen op welke manier dan ook”. De nieuwe auteursrechthebbende moet wel altijd de naam van de oorspronkelijke maker vermelden.
Een maker die zijn auteursrecht heeft overgedragen, houdt wel zijn ‘persoonlijkheidsrechten’. Met dit recht kan de maker zich verzetten tegen wijzigingen of verminkingen van zijn werk. Zo kan een architect bijvoorbeeld protesteren tegen een grondige verandering van zijn ontwerp.
Licentie
Auteursrecht kan ook in licentie worden gegeven, een licentie gaat minder ver dan overdracht. Een schrijver kan bijvoorbeeld een uitgever een licentie geven om zijn boek uit te geven. Het auteursrecht blijft in dit geval bij de maker, de uitgever krijgt alleen een gebruiksrecht. Een licentie kunt u vergelijken met huur, overdracht met koop.
Inbreuk op auteursrecht en schadevergoeding
Vergoeding aan auteursrechthebbendenAls u auteursrechtelijk beschermd werk openbaar wilt maken – in een advertentie, folder, website etc. – moet u meestal toestemming vragen aan de auteursrechthebbende en een vergoeding betalen. Veel kunstenaars – maar niet alle – zijn aangesloten bij auteursrechtorganisaties, die organisaties bewaken het auteursrecht voor de aangesloten leden. Wilt u gebruik maken van een muziekstuk? Dan kunt u toestemming vragen aan de Buma/Stemra. Veel beeldend kunstenaars zijn weer aangesloten bij de Stichting Beeldrecht. Auteursrechtorganisaties geven toestemming om werk openbaar te maken, innen de vergoeding en keren die weer uit aan de auteur. Een overzicht van auteursrechtorganisaties vindt u hier.
Inbreuk op het auteursrechtWe spreken van inbreuk op het auteursrecht als iemand zonder toestemming van de auteursrechthebbende het werk of een deel daarvan openbaar maakt, verspreidt of verveelvoudigt. Specifieke vormen van inbreuk zijn plagiaat en piraterij. Plagiaat is als iemand net doet of hij het werk van een ander zelf gemaakt heeft. Dat komt nogal eens voor bij boeken: een auteur neemt een deel van een boek over en doet alsof hij het zelf geschreven heeft. Producten namaken of zonder toestemming werk kopiëren heet piraterij. Dat gebeurt vaak met CD en DVD’s maar ook met merkartikelen.
Schadevergoeding en sanctiesVia een civiele procedure kan de auteursrechthebbende een schadevergoeding eisen. Ook kan degene die inbreuk heeft gemaakt, veroordeeld worden om zijn winst aan de auteursrechthebbende af te dragen.
Verder kan een inbreukmaker ook strafrechtelijk vervolgd worden:
- Iemand die opzettelijk inbreuk pleegt op auteursrecht riskeert een gevangenisstraf van maximaal zes maanden of een geldboete van maximaal
€ 11.345,-. - Werd inbreuk opzettelijk gepleegd én in het kader van een beroep of bedrijf, dan bedraagt de maximale gevangenisstraf vier jaar en de geldboete maximaal € 45.378,- .
- Iemand die niet opzettelijk de wet overtreedt, maar wel redelijkerwijs had kunnen weten dat hij inbreuk maakte op auteursrecht, kan een maximale geldboete van € 4.537,80 krijgen.
